Frymëmarrja është vetëm një nga ato gjëra që ju merrni si të mirëqenë derisa të ndjeni sikur çdo frymëmarrje ose frymënxjerrje është një luftë.
Për fat të keq, njerëzit me astmë të rëndë duhet të merren me çështjet e frymëmarrjes më shpesh se çdokush, dhe mund të jetë mjaft e tmerrshme.
Astma është një gjendje respiratore që ndikon në rrugët e frymëmarrjes që shtrihen nga hunda dhe goja deri te mushkëritë tuaja, sipas Institutit Kombëtar të Zemrës, Mushkërive dhe Gjakut (NHLBI).
Kur ju jeni i ekspozuar ndaj ngacmuesve si leshi i kafshëve, poleni, myku, stërvitja dhe infeksionet respiratore, prej këtyre rrugët e frymëmarrjes mund të ngushtohen, duke kufizuar rqarkullimin tuaj të ajrit. Kjo pastaj mund të bëjë që muskujt që rrethojnë rrugët e frymëmarrjes të ngushtohen, duke e bërë edhe më të vështirë për të marrë frymë dhe t’i detyrojnë rrugët e frymëmarrjes për të prodhuar më shumë mukus se normalisht, duke e përkeqësuar edhe më tej problemin.
Ashtu si shumica e problemeve shëndetësore, ashpërsia e astmës shtrihet përgjatë një spektri, thotë Emily Pennington, M.D., një pulmonologe në klinikën Cleveland. Disa njerëz u përkasin rasteve kur ata përjetojnë simptoma të vogla tek-tuk (ndoshta edhe aq të buta sa ata nuk e kuptojnë se kanë astmë).
Të tjerët mund të kenë astmë që në thelb është një problem i pranishëm dhe mund të rezultojnë në sulme të frikshme të astmës, që është rasti kur simptomat shfaqen me ashpërsi dhe madje mund të bëhen kërcënuese për jetën.
Pjesa më e rëndësishme e parandalimit të sulmeve të rënda të astmës është të dish si e keni gjendjen në radhë të parë. Këto janë shenjat kryesore që keni astmë të rëndë, dhe cilat lloje të trajtimit mund t’ju ndihmojnë.
1. Vështirësia në frymëmarrje ju shkund nga gjumi gjatë natës.
Nëse simptomat tuaja të astmës jo vetëm që ndikojnë ditë për ditë tek ju, por e japin goditjen e tyre të beftë më shumë se një herë gjatë natës brenda javës, mund të keni atë që ekspertët e quajnë astma “të rënda të vazhdueshme”. Ky është klasifikimi më serioz i kësaj gjendje, sipas Klinikës Mayo.
Mjekët nuk e dinë saktësisht pse astma mund të godasë gjatë natës, por ata mendojnë se kjo mund të jetë për shkak të ndryshimeve hormonale që trupi juaj kalon gjatë gjumit tuaj, thotë Dr. Pennington. Gjatë orëve të vona të natës, trupi juaj mund të lëshojë nivele më të larta të kortizolit të hormoneve të stresit, të cilat mund të shkaktojnë më shumë inflamacion, duke përfshirë edhe rrugët e frymëmarrjes tuaj, shpjegon ajo.
2. Ju nuk mbusheni me frymë edhe atëherë kur kur nuk jeni duke ushtruar shumë energji.
Natyrisht që ju do të lodheni kur po bëni diçka të vështirë, si të vraposh 5 km. Megjithatë, duhet t’i kushtoni vëmendje të madhe nëse rast se nuk mbusheni me frymë as atëherë kur bëni gjëra të përditshme apo ecni rreth shtëpisë tuaj.
3. Ndonjëherë është e vështirë të flasësh me fjali të plota, deri në fjalë të fundit.
Astma nuk ju ndalon vetëm të merrni ajër; gjithashtu mund të pengojë daljen e ajrit. “Njerëzit [me astmë të rëndë] nuk mund të marrin ajër të mjaftueshëm për të qenë në gjendje ta nxjerrin ajrin me një ritëm të ngadalshëm sa të flasin një fjali të plotë para se të kenë nevojë për të marrë frymë sërish”, thotë Dr. Casciari.
Kjo është veçanërisht e mundshme të ndodhë gjatë një sulmi të astmës, kur ajri ngushtohet edhe më shumë se zakonisht, thotë Sadia Benzaquen, M.D., një pulmonologe dhe profesore e asociuar në departamentin e mjekësisë së brendshme në Kolegjin e Mjekësisë të Universitetit të Cincinnati. Për fat të keq, njerëzit me astmë të rëndë kanë më shumë gjasa të kenë këto shpërthime që mund ta bëjnë mënyrën e të folurit shumë të vështirë.
4. Ndjeheni pa frymë edhe kur uleni ose shtriheni
Instinkti juaj mund të jetë të uleni ose të shtriheni në përpjekje për të marrë frymë më lehtë. “Teorikisht, ulja ose qëndrimi shtrirë zvogëlon shpenzimet tuaja të energjisë dhe për këtë ul nevojën për oksigjen”, thotë Dr. Casciari.
Për shumë njerëz, kjo e bën më të lehtë për mushkëritë tuaja që të marrin ajër të mjaftueshëm që të marrin frymë të qetë. Por astma e rëndë nuk funksionon në këtë mënyrë, prandaj ulja ose shtrirja nuk do ta bëjë më lehtë e frymëmarrjen nëse jeni ende i ekspozuar ndaj një shkaku apo nuk e keni filluar trajtimin e simptomave tuaja, thotë Dr. Pennington.
5. Kraharori juaj vazhdimisht ndjehet sikur është mbërthyer në një morsë.
Shtrëngimet e gjoksit shpesh janë pjesë e pandashme e astmës, por njerëzit me një formë të rëndë të gjendjes mund të ndjehen sikur gjoksi i tyre është vazhdimisht nën presion. Kjo është për shkak të mënyrës se si muskujt që rrethojnë rrugët e frymëmarrjes tuaj reagojnë ndaj irrituesve, alergeneve dhe gjërave të tjera që mund të aktivizojnë astmën tuaj.
Kur ju jeni të ekspozuar ndaj këtyre irrituesve, muskujt shtypen dhe ngushtojnë rrugët e frymëmarrjes, duke e bërë gjoksin tuaj të ndjehen ngusht, thotë Dr. Pennington. Nëse rrugët e frymëmarrjes dhe muskujt e tyre rrethues vazhdimisht po reagojnë ndaj astmave, mund të ndihet sikur gjoksi juaj rrallë (nëse ndonjëherë) merr një pushim.
6. Ju jeni i shqetësuar, i hutuar, ose i përgjumur dhe nuk jeni të sigurt përse.
Kur ju nxirrni ajrin, ju jeni duke hequr dioksid karbonit, i cila është një produkt anësor që krijohet duke marrë frymë. Nëse jeni një rast i keq me astmë të ashpër, mund ta kufizoni nxjerrjen e dioksidit të karbonit në një masë aq të madhe sa të mbetet shumë në sistemin tuaj, duke ju bërë papritur të hutuar, të shqetësuar ose të lodhur, tregon Richard H. Huynh Qendra Mjekësore Memorial Torrance.
Kjo njihet si dështimi i frymëmarrjes dhe është shumë serioz. Ndërsa simptomat e mësipërme sinjalizojnë se ju duhet të shihni mjekun tuaj për vlerësim, kjo do të thotë që ju duhet të kërkoni menjëherë trajtim emergjent.
7. Lëkura juaj ka një ngjyrë kaltëroshe
Një ngjyrë kaltëroshe në lëkurën tuaj mund të jetë një shenjë e cianozës, e cila ndodh kur mungon oksigjeni në gjakun tuaj, sipas Bibliotekës Kombëtare të Mjekësisë së SHBA. Ashtu si ngacmimi, konfuzioni dhe përgjumja, kjo është një simptomë serioze që nuk duhet injoruar, thotë Dr. Benzaquen.
Qelizat e kuqe të gjakut në trupin tuaj çojnë oksigjen në indet tuaja dhe, duke vepruar kështu, ata i japin lëkurën tuaj një tonalitet të kuq që mund të jetë vërtet i dukshëm ose i vështirë për t’u parë, në varësi nga ngjyra e lëkurës suaj.
Nëse një gjendje si astma e bën të vështirë marrjen e oksigjenit sa duhet, gjaku juaj mund të marrë një ngjyrë të kaltër, e cila mund të ndikojë në ngjyrën e lëkurës suaj.
Te njerëzit me lëkurë të hapur, kjo mund të shfaqet në të gjithë trupin, dhe në njerëz me lëkurë të mbyllur, mund të jetë më e qartë te buzët, mishrat, thonjtë dhe rreth syve, sipas Bibliotekës Kombëtare të Mjekësisë së SHBA.
Pavarësisht nëse jeni diagnostikuar ose jo, nëse keni simptoma të rrezikshme për jetën ose madje edhe shqetësime të rënda të astmës, mjeku juaj do t’i adresojë ato së pari.
Ata mund ta bëjnë këtë duke administruar trajtim si një beta antagonist me veprim të shkurtër që mund të thithni për t’u çlodhur rrugët e frymëmarrjes, duke ju dhënë një kortikosteroid oral për të qetësuar inflamimin e rrugëve të frymëmarrjes, ose edhe duke ju ndihmuar të merrni frymë me një makinë oksigjeni, sipas Klinikës Mayo.
Pasi ta keni nën kontroll, nëse jeni diagnostikuar tashmë me astmë, mjeku juaj mund të vendosë të përcaktojë medikamentet, kështu që ju keni më pak të ngjarë të përjetoni simptoma të tilla të rënda, thotë Dr. Pennington.
Diagnostikimi i astmës tuaj do të përfshijë teste të ndryshme për të parë se si funksionojnë mushkëritë tuaja.
Këto teste të mushkërive përfshijnë spirometri, e cila kontrollon sa ajër mund të fryni pas marrjes së një frymëmarrjeje të thellë së bashku me shpejtësinë që mund ta nxirrni atë ajër jashtë, sipas Klinikës Mayo.
Mjeku juaj gjithashtu mund të urdhërojë atë që njihet si një test i rrjedhës së pikut, i cili mat sa e vështirë mund të marrësh frymë me një pajisje që mbahet në dorë. Nëse ju nuk dilni mirë në këto analiza, zakonisht është një shenjë që jeni duke vuajtur nga astma e rëndë, thotë Dr. Benzaquen.
Ata gjithashtu mund të kryejnë edhe analiza të tjera, si teste alergjie për të parë nëse mund të keni ndonjë shkaktar të caktuar që ngacmon simptomat tuaja dhe grafi apo rezonanca për të përjashtuar gjëra si infeksionet e frymëmarrjes si shkaktarë të problemeve tuaja, thotë Klinika Mayo.
Pa marrë parasysh situatën tuaj, është e rëndësishme që ju dhe doktori juaj të punoni në një plan për t’ju ndihmuar të kontrolloni astmën tuaj.
Trajtimi shpesh përfshin një qasje të dyfishtë duke përdorur medikamente parandaluese afatgjatë dhe trajtime të shpejta lehtësuese, sipas Klinikës Mayo. Medikamentet afatgjata parandaluese, të cilat përfshijnë antibiotikë si kortikosteroidet gojore për të ulur inflamimin e rrugëve të frymëmarrjes, janë të dizajnuara për t’i bërë sulmet e astmave më të rralla.
Pastaj mund të përdorni trajtime për lehtësim të shpejtë, si një agonist beta për veprim të shkurtër për të çlodhur rrugët e frymëmarrjes, nëse simptomat tuaja shfaqen gjithsesi.
Pacientët me astmë të rëndë nuk marrin medikamente fort të ndryshme nga ato me forma më pak ekstreme të gjendjes, por doza mund të jetë më e madhe.
“PACIENTËT ME ASTMË TË RËNDË KANË TENDENCË TË KENË NEVOJË PËR DOZA MË TË LARTA MEDIKAMENTESH OSE PËRTHITHËS TË SHUMËFISHTË PËR TË MBAJTUR NËN KONTROLL ASTMËN”, THOTË DR. PENNINGTON.
Konkluzione:
Mos i nënvlerësoni simptomat që dyshoni se kanë lidhje me astmën. Marrja e ndihma tani mund të ketë një ndikim të madh pozitiv në shëndetin tuaj menjëherë dhe në afat të gjatë.
Detaje të mëtejshme për astmën
Shkaktarët e astmës, si edhe të sëmundjeve tjera atopike, janë alergjenët e ambientit jetësor dhe të disa llojeve të ushqimit. Këtu hyn në rend të parë pluhuri i shtëpisë, ku gjendet një lloj tenje.
Sipas të dhënave të shkencëtarëve të ndryshëm, mbi 55% të astmatikëve janë të ndjeshëm në këtë tenjë, kurse mbi 30% në qimet dhe epitelin e kafshëve, në mykra (kërpudha) rreth 10% dhe në polen rreth 40%.
Mirëpo, rolin kryesor në shfaqjen e astmës e luan trashëgimi. Trashëgohet paraprirja për të reaguar me manifestime alergjike në kontakt me alergjenet e caktuara; në rastin e astmës me reagime pezmatuese alergjike të mukozave bronkiale, që manifestohet me sulme astmatike. Pra, për t’u shfaqur astma, nevojitet prirja e trashëguar dhe kontakti me lëndën alergjike.
Astmën e shkaktojnë poleni (pluhuri i disa luleve, qimet e bagëtive, pendlat, pluhuri kur i pastrojmë rrobat me furçë, pastaj edhe pluhuri i shtëpisë). Mullinxhinjtë janë të ndjeshëm, sepse nga pluhuri që krijohet gjatë bluarjes së drithit, pezmatojnë astmën.
Disa të sëmurë janë të ndjeshëm edhe ndaj ushqimit. Astmatikët janë rreptësishtë të ndaluar të pinë duhan, kafe, alkool, lëngje të gazuara, të mos pijnë qumësht të lopës, vezë, domate, mish me shumë yndyrë, lëkurën e mishit të pulës, mish te peshkut si dhe ushqim të konservuar.
Mjekimi
Masat parandaluese të sulmeve astmatike përfshijnë mënjanimin prej të gjithë shkaktuesve të mundshëm. Lëngjet e frutave dhe çajrat e shumëllojshëm me prejardhje bimore japin efekte lehtësuese në rrugët e frymëmarrjes dhe në fyt, duke bërë që kolla të zbutet.
Bimët
Një bimë mjaft frytdhënëse në luftën kundër kollës së shkaktuar nga mushkëritë është edhe lulëkuqja. Nga kjo bimë përdoren vetëm petalet e saj. Çaji i lulëkuqes pihet i ëmbëlsuar me mjaltë, sepse ai jo vetëm i jep ëmbëlsi çajit, por ndihmon edhe në përmirësimin e fytit.
Çokollata
Një grup shkencëtarësh kanë vërtetuar se çokollata është një ushqim mjaft e mirë kundër disa sëmundjeve. Merita i takon teobrominës, një substancë që ndodhet në farat e kakaos, e cila ka rezultuar se është më efikase se kodeina, një nga qetësuesit më të mëdhenj të kollës kronike.
Problemet
Të sëmurët astmatikë vuajnë zakonisht në mbrëmje si dhe gjatë natës. Vuajtja më e theksuar nga astma është tek njerëzit me gjoks të ngushtë ose deformime nga të cilat tek këta njerëz shkaktohen edhe shtrembërime të shpinës.
Këshilla parandaluese
-Mbajini fëmijët në vende të ajrosura mirë
-Eliminoni lagështirën, sidomos në dhomat e gjumit
-Eliminoni ambientet e pa ajrosura mirë dhe me myk
-Ushqeni me gji fëmijët, të paktën deri në moshën 1 vjeç
-Shmangni sterilitetin e tepruar në rritjen e fëmijëve
-Shmangni mbipërdorimin e detergjenteve
-Shmangni përdorimin e ushqimeve që përmbajnë alergjentë
-Shmangni ekspozimin ndaj poleneve të luleve
-Gratë shtatzëna nuk duhet të qëndrojnë në ambiente me tym duhani
-Fëmijët e vegjël nuk duhet të qëndrojnë në ambiente ku pihet duhan
-Ndjekja te mjeku specialist dhe zbatimi me përpikmëri i rekomandimeve të tij
Fakte rreth Astmës:
-Astma është sëmundja kronike më e shpeshtë e moshës fëminore.
-Sipas OBSH, rreth – 250 milion njerëz të moshave të ndryshme, vuajnë nga astma në botë.
– Ajo është një problem i shëndetit publik si në vendet në zhvillim dhe në vendet e zhvilluara.
-Mbi 80% e vdekjeve nga Astma, shkaktohen në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme.
– Astma është e nën-diagnostikuar dhe e nën – trajtuar, duke shkaktuar një barrë të rëndësishme ekonomike si për individët dhe familjet e tyre dhe duke ndikuar kështu ndjeshëm në cilësinë e jetës të pacientit gjatë gjithë jetës.
Ç’është Astma?
Astma është një sëmundje kronike e karakterizuar nga sulme të përsëritura të vështirësisë në frymëmarrje dhe fishkëllimës (wheezing), të cilat ndryshojnë nga personi në person, si në ashpërsi dhe në frekuencë. Tek individët e sëmurë, simptomat mund të shfaqen disa herë në ditë apo javë, dhe për disa njerëz, ato mund të përkeqësohen gjatë aktivitetit fizik ose gjatë natës.
Ekzistojnë dy forma të astmës:
1. Alergjike – Astma alergjike, është forma më e zakonshme (90% të të gjitha rasteve) dhe zakonisht zhvillohet në fëmijëri. Përafërsisht 80% e fëmijëve me astmë gjithashtu vu a j në nga një alergji. Zakonisht pacientët kanë histori familjare për alergji, apo janë të pranish me alergji të tjera, si alergji hundës ose ekzemë. Astma alergjike shpesh në moshën e rritur mund të ka lojë, por megjithatë, në 75% të rasteve, astma rishfaqet më vonë.
2. Forma joalergjike haset në rreth 10% të rasteve. Kjo zakonisht zhvillohet pas moshës 30 vjeç dhe zakonisht nuk është e lidhur me shkaqe alergjike. Më shpesh preken gratë dhe ato bëjnë infeksion e të traktit respirator.
– Fjala astmë vjen nga greqishtja e lashtë dhe do të thotë pikturë. Në thelb, sëmundja e astmës konsiderohet si sëmundja e pamundësisë së të marrit frymë.
– Është sëmundje kronike, që prek rrugët e frymëmarrjes, ose e thënë ndryshe tubat që transportojnë ajrin brenda dhe jashtë mushkërive.
– Kur je me astmë muret e brendshme të rrugëve të frymëmarrjes infektohen lehtësisht dhe janë shumë të ndjeshme. Për shkak të faktorëve të ndryshëm, ato, përveçse irritohen, edhe ngushtohen duke pakësuar sasinë e ajrit që shkon në mushkëri. Kjo shkakton simptomat e kollitjes, marrjen e frymës, apo teshtimën.
– Astma nuk mund të kurohet, por pjesa më e madhe e njerëzve që e kanë mund ta kontrollojnë dhe si pasojë të kenë një jetë normale.
– Kur situata rëndohet, atëherë kemi të bëjmë me një krizë astme. Në raste të tilla, rrugët e frymëmarrjes mund të mbyllen në mënyrë të tillë që të mos arrijnë ta çojnë dot oksigjenin e mjaftueshëm tek organet jetike. Njerëzit mund të vdesin nga kriza të tilla.
– Të kujdesesh për astmën është shumë e rëndësishme. Duhet të bashkëpunosh ngushtë me mjekun për të mësuar se si të manovrosh në raste të ndryshme.
– Studimet ende nuk e kanë nxjerrë në dritë se cilat janë rastet që shkaktojnë astmën, megjithatë dihet se nëse në një familje është dikush me astmë, anëtarët e tjerë janë më të prirur ta kenë një gjë të tillë.
Faktorët që ndikojnë në shfaqjen e astmës
Thuajse gjysma e të rriturve që kanë astmë vuajnë edhe nga alergjia, e cila në më të shumtën e rasteve e ka origjinën nga fëmijëria. (Te pacientët, ku astma shfaqet në moshë të madhe, zakonisht faktori alergji nuk luan ndonjë rol kryesor). Disa nga faktorët kryesorë që shkaktojnë alergjitë janë:
– Pluhuri i shtëpisë, i cili zakonisht përmban enzima me alergjenë të fuqishëm. Pikërisht ky është edhe shkaku kryesor i alergjive në ambientet e shtëpisë.
Kafshët shtëpiake
– Poleni.
Një krizë astme nga alergjia e shkaktuar prej polenit ka më shumë të ngjarë që të ndodhë gjatë ndryshimeve dhe aktiviteteve drastike atmosferike, të tilla si rrufetë.
– Myku
Sipas një studimi të vitit 2002, myku mund të shkaktojë krizat më të rënda të alergjisë te personat e rritur, në krahasim me alergjenët e tjerë.
– Kërpudhat
Furrtarja e zezë. Është një nga shkaqet kryesore të astmës dhe mund të shkaktojë probleme të rënda në funksionimin e mushkërive edhe te personat që nuk kanë probleme astmatike.
Karburantet. Disa lloje karburantesh mund të jenë shkaqe alergjish. Mendohet se lëndët djegëse të përpunuara, të tilla si vajguri, për shembull, janë shkaqe alergjish.
– Procesi alergjik
Quhet ndryshe atopi dhe ende nuk është zbuluar lidhja që ekziston mes tij dhe astmës. Në të bëjnë pjesë shumë alergjenë ajrorë, të cilët shkaktojnë një sërë trazimesh në sistemin imunitar, që çojnë në infektime dhe hiperaktivitet të rrugëve të frymëmarrjes.
Qytetet më të mira në botë ku mund të kurohet astma
Dhjetë qytetet që u renditën më të mira kundër astmës në studimin e AAFA janë: Cape Coral, Florida; Seattle; Mineapolis; Kolorado Springs, Colorado; Portland, Ore; Palm Bay, Florida; Daytona Beach, Florida; San Francisko; Portland, Maine; qyteti Boise, Idaho.
Por a janë këto qytetet më “të mira” kundër astmës në SHBA? Jo, thotë Angel Waldron, Menaxher i Marketingut dhe Komunikimit për AAFA, i cili ka punuar në këtë studim. “Ne kemi marrë në pyetje kaq shumë njerëz që vuajnë nga astma, dhe shumë prej tyre na pyesnin ku duhet të jetoj që të mos vuaj prej saj?”, shprehet Waldron.
“PËR FAT TË KEQ, ËSHTË NJË PYETJE QË NE NUK MUND T’U PËRGJIGJEMI. KA KAQ SHUMË FAKTORË, DHE TË GJITHA VAREN NGA FAKTI SE ÇFARË I SHKAKTON SIMPTOMAT TUAJA.”
Një qytet mund të jetë i mirë për person që vuan nga astma, por mund të jetë i dëmshëm për një person tjetër.
Megjithatë, ndërsa nuk ka ide të qarta për një qytet më të mirë kundër astmës, ekspertët thonë se disa faktorë mund të ndikojnë në qytetet që largojnë astmën te një person i caktuar, pra ndikojnë për mirë ose keq. Këtu qëndron dobësia.